غاز :
غاز
غاز گونه‌ای از پرندگان است که متعلق به خانوادهٔ مرغابی‌سانان (Anatidae) هستند.
خانواده مرغابی‌سانان شامل قوها و اردکها نیز می‌شود. این نوع از غازها در
زیرخانواده غازسانان (Anserinae) و به گروه آنسرینی (Anserini) تعلق دارند. تعدادی
از مرغابیها که از خانواده مرغابی‌های وحشی هستند به نام غاز معروفند.
واژه شناسی
نام «غاز» از ریشه ghans از زبان نیاهندواروپایی می‌آید. صورت تلفظ آن در انگلیسی
باستان gōs، انگلیسی goose، آلمانی gans، دانمارکی gås، سوئدی gäss و در زبانهای
سلتی مانند ایرلندی باستان géiss، ایرلندی gé، زبان برتون gwaz و در اسپانیایی
ganso آلبانیایی gatë، رومانیایی gâskă و چک husa، و در هندی و اردو həns است.
توصیف
غازها پرندگان نسبتاً بزرگی هستند که حضورشان (حیاتشان) وابسته به آب است. نوع
بیشتر غازها در اروپا، آسیا و آمریکای شمالی به طور جدی از نوع پرندگان وحشی و
مهاجر هستند که برای گذراندن زمستان از شمال به جنوب می‌آیند. غازها قرنها در یک جا
(بدون مهاجرت) زندگی می‌کردند. در مغرب (اروپا) غازها از خانواده گری‌لگ (Greylag)
هستند اما در آسیا غازهای کمی (از نوع گرلگ) پرورش یافته‌اند. همه غازها اکثراً
گیاه‌خوارند و می‌توانند آفت‌های گلوله‌های پشمی (کاه) که محصول زمینهای زراعتی است
بخورند و یا در استخرها (آبگیر) و مناطق پر علف شهری ساکن می‌شوند. آنها همچنین در
فرصتهای مناسب بی مهرگان را برای خودشان می‌گیرند و می‌خورند، غازهای محلی انواع
غذا را امتحان می‌کنند. غازها معمولاً برای ادامه زندگی جفتگیری می‌کنند گرچه شمار
کمی از غازها پس از جفتگیری از هم جدا می‌شوند. غازها گرایشی برای تخمگذاری و
نگهداری از آنها دارند. همچنین غازها از آشیانه و جوجه غازها مراقبت می‌کنند که این
کار باعث ادامه بقای آنها می‌شود.
خاستگاه و منشأ گونه‌های غاز اهلی
غازها از خانواده Anatidae و دسته Anser هستند و در تمام نقاط جهان دیده می‌شوند و
جزء نخستین حیواناتی می‌باشند که اهلی شدند (بعضی از متون، اهلی شدن غازها را مربوط
به ۳۰۰۰ سال قبل در مصر می‌دانند) . غازها به راحتی با زندگی در شرایط آب و هوایی
گرم و شرایط جوی سرد وفق پیدا کرده‌اند، حتی دیده شده‌است که بدون حفاظ و سرپناه،
زمستان را پشت سر گذاشته‌اند، لذا این نکته می‌تواند دلیل اصلی پراکندگی غازها در
نقاط مختلف جهان باشد. غازهای اهلی را در رنگها و شکلهای متفاوتی می‌توان یافت که
از نظر جثه بسیار بزرگتر از اجداد وحشی خود هستند. دو گونه اصلی از غازهای وحشی
وجود دارند: گروه اول که خاستگاهشان در اروپا است و از نسل غازهای وحشی اروپایی
محسوب می‌شوند و به نام Anser anser شهرت دارند. گروه دوم خاستگاه آسیایی دارند و
از نسل غازهای Swan (Anser cygnoides) می‌باشند. تلاقی بین غازهای اهلی که
خاستگاهشان از این ۲ گونه غاز وحشی است، نتیجه بسیار مناسبی را در بر داشته‌است که
در ائامه به آن می‌پردازیم . باید توجه داشت که در بسیاری از کشورها، غازهای اهلی
از نظر ژنتیکی بهبود یافته‌اند. از انواع غازهای اهلی که در مناطق آب و هوایی معتدل
زندگی می‌کنند می‌توان از، غازهای کانادایی ( Branta canadansis) در امریکای شمالی،
غازهای قو شکل امریکایی (Coscoroba coscoroba) در امریکای جنوبی نام برد و از انواع
غازهای اهلی که در مناطق گرمسیری هستند می‌توان به، غازهای مصری (Alopochen
aegyptiacus) در افریقا، غاز نِنی (Branta sandvicensis) در جزیره هاوایی، غازهای
سر نواری (Anser Indicus) در هند و مرکز آسیا، غاز اسپور وینگد (Plectropectus
gambensis) در افریقا و غاز سیاه و سفید (Anseranas semipalmata) در استرلیا و گینه
نو اشاره نمود.
نژادهای اهلی غاز
نژادهای استاندارد شده‌ای که از غاز امروزه در ایالات متحده آمریکا و سایر نقاط
دنیا وجود دارد، اغلب از نژاد وحشی خاکستری بوجود آمده‌است. نژادهای اقتصادی که
امروزه در اغلب پرورشگاه‌های مخصوص غاز در دنیا وجود دارند عبارتند از:
۱ . نژاد تولوز Tuolouse : نژاد فرانسوی و منسوب به شهر تولوز است و بیش از هر نژاد
دیگر از نظر تولید گوشت مورد توجه قرار گرفته‌است زیرا دارای جثه بزرگ بوده و اصلاح
شده می‌باشد. وزن در غازهای نر بالغ در حدود ۷/۱۱ کیلوگرم و در غازهای ماده بالغ در
حدود ۹ کیلوگرم می‌رسد. بدن حجیم، پهن پایین افتاده و جمع وجور و تقریباً کم پر
است.
۲ . نژاد امبدن Embden : به این نژاد آمدن Emden نیز می‌گویند. این نژاد آلمانی است
وابتدا در شهر برمن Bermen آلمان پرورش داده می‌شد وبه همین نام نامیده می‌شد، ولی
چون اولین بار از شهر آمدن آلمان به انگلستان برده شد، از این رو به نام نژاد آمدن
معروف گردید. نژاد مذکور یکی از نژادهای محبوب غاز است که از نظر تولید گوشت قابل
توجه است زیرا دارای جثه‌ای بزرگ است ولی بدن مانند نژاد تولوز پایین افتاده و جمع
و جور نیست. پر و بال‌ها نارنجی سایه دار می‌باشد. رنگ منقار روشن‌تر از رنگ پاهاست
و رنگ چشم‌ها آبی درخشان است.
۳ . نژاد چینی Chines : نژاد چینی از نظر وزن و جثه به پای دو نژاد تولوز وامبدن
نمی‌رسد ولی از نظر شکل ظاهر کاملاً از دو نژاد دیگر متمایز است. بدن کاملاً مستقیم
است و پاها و گردن نسبت به بدن تقریباً بلندتر می‌باشد. این نژاد یک برجستگی دکمه
مانند در قاعده منقار دارد. از نظر رنگ دو نوع از این نژاد وجود دارد. یکی نوع
قهوه‌ای و دیگری نوع سفید است.
۴ . نژاد آفریقائی African : یکی از نژادهای سنگین وزن غاز است که استاندارد
شده‌است. این نژاد برای اولین بار در سال ۱۸۷۴ معرفی گردید و در دو گونه قهوه‌ای
(یا خاکستری) و سفید وجود دارد. این نژاد از نژاد چینی بوسیله بدن سنگین و گردن
ستبر و کلفت خود متمایز می‌گردد. دارای بدنی عمیق، طویل بوده و جناغ کشیده می‌باشد
و بدن را تقریباً مستقیم نگه می‌دارد. پرنده‌های بالغ این نژاد دارای برجستگی دکمه
مانند و بزرگی در انتهای بالای منقار می‌باشند. رنگ این دگمه ممکن است در اثر سرما
و یا هنگام عصبانیت و آزار تغییر کند.
۵ . نژاد کانادائی Canada : نژادی بزرگ و زیبا با گردنی راست و بلند و سیاه و لکی
سفید مانند کروات در زیر گلو است و به همین دلیل «غاز کروات» نیز نامیده می‌شود.
این غاز از غازهای وحشی آمریکای شمالی سرچشمه می‌گیرد که وزن آن از ۵/۱ کیلو تا ۶
کیلوگرم متغیر است. به علت وحشی بودن بهتر است آنها را در محیط‌های بسته نگهداری
کرد و یا این که به موقع پرهای آنها را قطع کرد. چنانچه مدت مدیدی نگهداری شود به
خوبی اهلی و خانگی می‌شود.
۶ . نژاد سبواستوپول Sevastopol : غازی سفید با جثه متوسط است که به خاطر پرهای
بلند فر دار معروف است و پرهای مذکور تمامی بدن پرنده را می‌پوشاند. وزن غاز نر آن
در حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم ووزن غاز ماده آن در حدود ۴ تا ۵ کیلوگرم است. منقار و ساق
پا به رنگ نارنجی و چشم‌ها به رنگ آبی روشن است. منشأ این نژاد قاره اروپا و در
امتداد رودخانه دانوب و در اطراف دریای سیاه می‌باشد.
۷ . نژاد زرد آمریکایی American Buff : این نژاد جزو نژادهای متوسط الجثه می‌باشد و
غاز نر آن در حدود ۸ کیلوگرم و غاز ماده در حدود ۷ کیلوگرم وزن دارند. چشمان آن به
رنگ فندقی تیره و رنگ منقار و ساق پا و پنجه‌ها نارنجی است.
۸ . نژاد زرد بریکون Brecon Buff : این نژاد در سال ۱۹۳۰ میلادی در ایالت ولز
انگلستان به وجود آمد و اولین نژاد از نژادهای زرد بود که استاندارد گردید. این
نژاد جزو نژادهای متوسط غاز بوده و ساق پای آن صورتی رنگ است و پنجه پا و منقار و
چشم به رنگ قهوه‌ای است.
۹ . نژاد فرانکونیان Frankonian : نژادی کهن و آلمانی است که از بخش شمالی ایالت
باواریا Bavaria آمده‌است و نژادی کوچک است که وزن آن در حدود ۴ تا ۶ کیلوگرم است و
روش نگهداری آن بسیار ساده و آسان است. معمولاً به دو گونه قهوه‌ای و آبی روشن دیده
می‌شود و گونه آبی روشن آن آخیراً به وسیله موسسه استاندارد آلمان پذیرفته شده‌است.
۱۰ . نژاد لینی Leine : این نژاد در نزدیکی اولدنبرگ Oldenburg آلمان به وجود
آمده‌است و از نژادهای متوسط الجثه بوده که به خوبی چرا می‌کنند و می‌تواند در
مسافت‌های طولانی به چرا بپردازد. اندامی عمودی و قائم دارد و ناحیه خلفی بدن را
مستقیم نگه می‌دارد، معمولاً به دو رنگ سفید و خاکستری دیده می‌شود. وزن غاز نر در
حدود ۷ کیلوگرم و وزن غاز ماده در حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم است. این نژاد توجه کافی به
جوجه‌های خود مبذول می‌کند.
۱۱. نژاد لیپی گانز Lippeganse : نژادی آلمانی و بسیار نادر است که اطلاعات چندانی
در مورد آن موجود نیست. معمولاً به رنگ سفید است و منقار آن نوک تیز و صورتی رنگ
است.
۱۲. نژاد نرماندی Normandy : این نژاد متعلق به منطقه نرماندی فرانسه می‌باشد و از
مشخصات ممیزه آن امکان تفکیک نر و ماده از روی رنگ می‌باشد، به طوری که غاز نر
همیشه سفید رنگ است، در حالی که غاز ماده به رنگ سفید و خاکستری است. رنگ چشم‌های
این نژاد همیشه آبی است. غاز نر در حدود ۵/۴ تا ۵/۵ کیلوگرم و غاز ماده در حدود ۴
تا ۵ کیلوگرم وزن دارد.
۱۳. نژاد سفید نروژی Norwegian White : این نژاد نروژی به منظور تامین گوشت مناسب
به وجود آمده‌است. غاز نر در حدود ۹ کیلوگرم وزن دارد، در حالی که وزن غاز ماده در
حدود ۸ کیلوگرم است. متأسفانه این نژاد امروزه در نروژ بسیار کمیاب شده‌است. نژادی
مقاوم، دلیر و خودکفاست. غاز ماده مادر خوبی برای جوجه‌های خود می‌باشد و قادر است
که سالیانه در حدود ۱۰۰ عدد تخم بگذارد، البته به شرطی که مجبور نباشد بر روی
تخم‌ها بخوابد.
۱۴. نژاد مهاجر Pilgrim : این نژاد را نیز می‌توان از روی رنگ تعیین جنسیت کرد، به
طوری که غازهای نر همگی به رنگ سفید و با چشم‌های آبی می‌باشند، اما غاز ماده به
رنگ خاکستری با لکه سفید بر روی سر و چشم قهوه‌ای می‌باشند. منقار و پاها در هر دو
جنس نارنجی است. جوجه یک روزه نر، زرد یا نقره‌ای با منقاری روشن است، در حالی که
جوجه یک روزه ماده خاکستری سبز فام با منقاری تیره‌است.
تولید مثل غاز
تخمگذاری در غازها در اوائل پاییز شروع می‌شود. برای جمع‌آوری تخم غاز مخصوص جوجه
کشی باید غازهای تخمی را مورد انتخاب قرار داد و بهترین آنها را از نظر وزن و
تعداد تخم و سلامت بدن و بنیه انتخاب نمود. معمولاً با این منظور غازهائی را انتخاب
می‌کنند که دارای وزن متوسط هستند. از چند ماه قبل از جمع‌آوری تخم جوجه کشی، غاز
نر و ماده را برای جفت گیری بین هم رها می‌کنند. تشخیص جنسیت در غازها به خصوص در
غازهای جوان مشکل است غازهای نر معمولاً بزرگ تر و وحشی تر از غازهای ماده هستند.
غازهای ماده دارای طبعی ملایم و آرام بوده و کم و بیش ترسو به نظر می‌رسند. غازهای
نر اغلب وحشی و جنگجو می‌باشند و حتی بعضی اوقات بدون هیچگونه دلیلی به اطفال و
پرندگان دیگر حمله می‌کنند. غاز نر دارای صدائی بلند است در حالی که غاز ماده دارای
صدای بم و وحشی می‌باشد. گردن غاز نر بلندتر از غاز ماده بوده و حجیم‌تر می‌باشد.
اگر جمع‌آوری تخم جوجه کشی در بهار انجام گیرد باید از پاییز غازهای نر و ماده را
بین هم انداخت معمولاً جفتگیری بین غازها در تمام مدت سال انجام می‌گیرد.
پرنده
پَرَنده یا مرغ
به جانوران مهره‌داری گفته می‌شود که بدنی پوشیده از پر دارند، خونگرم اند، بال
دارند، بر روی دوپا راه می‌روند و تخم می‌گذارند. بیشتر پرندگان توانایی پرواز
دارند. نزدیک به ۱۰،۰۰۰ گونه پرنده در سراسر جهان وجود دارد. این جانوران پرتنوع
ترین نوع مهره‌داران چهارعضوی اند و از قطب شمال گرفته تا قطب جنوب می‌توان گونه‌ای
از پرندگان را پیدا کرد. کوچکترین گونهٔ زنده از پرنده‌ها، مرغ پر زنبوری با پهنای
۵ سانتی‌متر (۲ اینچ) و بزرگترین آنها شترمرغ با بزرگی ۲٫۷۵ متر (۹ پا) است.
فسیل‌های باقی مانده گواه آن است که طبق نظریهٔ تکامل سرچشمهٔ پرندگان به
دایناسورهای ددپا، نزدیک به ۱۶۰ میلیون سال پیش (Ma)، در دوران ژوراسیک باز
می‌گردد. دیرین‌شناسان بر این باورند که پرندگان تنها کلاد دایناسورهایند که از
انقراض دوران سوم کرتاسه در ۶۵٫۵ میلیون سال پیش، جان سالم به در برده‌اند.
قلب پرندگان چهارحفره‌ای و خم آئورت به سمت راست است. استخوان‌های سر به هم
جوش‌خورده و در استخوان پس‌سری تنها یک (مهره -مفصل) دارند. در این مهره‌داران ۹
کیسه هوایی متصل به شش‌ها وجود دارد، استخوان‌ها به جهت کاهش وزن مجوف شده‌اند،
چشم‌ها بزرگ است و حس بینایی قوی‌ترین حس آنها است.
امروزه پرندگان با این ویژگی‌ها شناخته می‌شوند: منقار و بدنی پوشیده از پر دارند،
دندان ندارند، تخم‌هایی با پوستهٔ سخت می‌گذارند، سوخت‌وساز بالا، قلب چهارحفره‌ای،
استخوان‌بندی نیرومند و همزمان سبکی دارند. امروزه تمامی پرندگان زنده دو بال
دارند، تنها استثنای این مطلب پرنده‌ای با نام موآ از زلاندنو است که هم اکنون
منقرض شده. در پرندگان زائده‌های حرکتی پشتی برای راه رفتن، نشستن و یا شناکردن
سازگاری یافته‌است و زائده‌های حرکتی جلویی به صورت بال تغییر شکل یافته. به این
ترتیب بال یک عضو پیشرفته و تکامل یافته‌است که و به بیشتر پرندگان توان پرواز
می‌دهد. سینه‌پهنان، پنگوئن‌ها و گونه‌های انگشت شماری از پرندگان توان پرواز
ندارند. دستگاه گوارش و دستگاه تنفسی پرندگان بسیار ویژه‌است و به خوبی به نیازهای
آنها برای پرواز پاسخ می‌دهد. برخی پرندگان مانند کلاغیان و طوطی‌سانان در میان
باهوش ترین گونه‌های جانوران جای می‌گیرند. دیده شده که برخی پرندگان توان ساخت و
کاربرد ابزارها را دارند. همچنین بسیاری از گونه‌هایی که زندگی اجتماعی دارند
آشکارا دانش خود را در اختیار نسل‌های بعد قرار می‌دهند.
گونه‌های زیادی از پرندگان سالانه مهاجرت‌های طولانی دارند و بسیاری هم بجای مهاجرت
طولانی، جابجایی‌های کوتاه اما نامرتب دارند. پرندگان موجوداتی اجتماعی اند و با
همدیگر از راه نشانه‌ها، صداها، آوازها، شرکت در رفتارهای اجتماعی، شکار، جنگ و
مبارزه و یورش دسته جمعی به دیگر درندگان (معمولا برای حفاظت از خود) با یکدیگر
ارتباط برقرار می‌کنند. بیشتر گونه‌های پرندگان تک همسری اند. معمولا این رفتار
آنها برای یک فصل تولید مثل است. گاهی هم برای چند سال تک همسر می‌مانند. اما
اینکه برای تمام عمر تک همسر باشند بسیار کم دیده شده‌است. در گونه‌هایی از پرندگان
چندزنی (داشتن چند پرندهٔ ماده) و به صورت بسیار کمیاب چندشوهری (داشتن چند پرندهٔ
نر) در یک نظام تولید مثل دیده شده‌است. آنها پس از تخمگذاری، تخم را در لانه
نگهداری می‌کنند و بر روی آن می‌خواند (پدر یا مادر). بسیاری از جوجه‌ها پس از آنکه
از تخم بیرون آمدند باید مدت طولانی مورد حمایت و سرپرستی پدر و مادر خود باشند.
این گروه از موجودات از فرمانرو جانوران، شاخه طناب‌داران، زیرشاخه مهره‌داران، رده
پرندگان مشتق شده و بعد از پستانداران از تکامل‌یافته‌ترین جانوران می‌باشند.
برخی پرندگان کاربرد اقتصادی مهمی دارند و به عنوان یک منبع غذایی مهم در از راه
شکار یا پرورش در مزرعه‌ها بدست می‌آیند. پرندگان آوازخوان و طوطی‌سانان بیشتر به
عنوان حیوان خانگی کاربرد دارند. کاربرد دیگر پرندگان در تهیهٔ کود مرغی است.
پرندگان در فرهنگ، مذهب، شعر و موسیقی انسان‌ها وارد گشته‌اند و به زندگی ما پیوند
خورده‌اند. در نتیجهٔ رفتارهای انسان‌ها از سدهٔ ۱۷ میلادی به این سو ۱۲۰ تا ۱۳۰
گونه از پرنده‌ها منقرض شده‌اند و صدها گونه هم پیش از سدهٔ ۱۷ از دست رفته بودند.
امروزه با وجود آنکه تلاش‌هایی در زمینهٔ نگهداری و حمایت از پرندگان صورت گرفته با
این حال ۱،۲۰۰ گونه از آنها همچنان رو به انقراض اند.
فرگشت
نخستین طبقه‌بندی علمی جانداران را فرانسیس ویلبی و جان ری در سال ۱۶۷۶ در کتاب
Ornithologiae خود انجام دادند.در سال ۱۷۵۸ کارل لینه این کار را ویرایش کرد تا یک
نظام آرایه‌شناسی از آن بدست آورد، این نظام هم اکنون مورد استفاده‌است.طبقه‌بندی
مورد نظر لینه، ردهٔ فیلوژنتیک پرندگان را در کلاد دایناسورهای ددپا جای می‌دهد.
تعریف
مرغان (Aves) و گروه خواهرش، کلاد تمساح‌سانان، شامل تنها اعضای باقیمانده از کلاد
شاه‌خزندگان می‌شوند. در دهه ۱۹۹۰، پرندگان اغلب از دیدگاه تبارزایشی معرف همهٔ
بازماندگان نزدیکترین نیای پرنده‌های امروزین و کهن‌بال (Archaeopteryx
lithographica) شمرده می‌شد. با این حال تعریفی قدیمی‌تر از ژاک گوتیه طرفداران
زیادی – از جمله بسیاری از دانشمندان هوادار سامانه فیلوکد – در سده ۲۱ میلادی
یافت. گوتیه مرغان را تنها شامل گروه‌های نوین پرنده‌ها، گروه تاجی، دانست. چنین
چیزی به معنای کنار گذاشتن بیشتر گروه‌های شناخته شده از سنگواره‌ها، و قرار دادن
آنها در کلاد Avialae بود.یکی از دایل او برای انجام چنین کاری دوری از ابهامات
مربوط به جایگذاری کهن‌بال در رابطه با جانورانی بود که پیشتر و به صورت سنتی،
دایناسورهای ددپا به شمار می‌رفتند.
گوتیه چهار روشی را که می‌توان با آنها «مرغان» را تعریف کرد مشخص ساخت. این
روش‌ها در عین حال می‌توانند با هم در تناقض بیفتند. او برای حل مشکل، پیشنهاد داد
که عبارت مرغان تنها برای گروه تاجی به کار گرفته شود (شماره ۴ در پایین). او دیگر
نام‌ها را برای گروه‌های باقیمانده برگزید:
مرغان می‌توانند به شاه‌خزندگان پیشرفته دارای پر (همان Avifiloplumaها) گفته شوند.
مرغان آن‌هایی هستند که می‌توانند پرواز کنند (همان Avialaeها).
مرغان همهٔ خزندگانی هستند که بیشتر به پرنده‌ها نزدیکند تا تمساح‌ها (همان
پرنده‌گردنان)
مرغان می‌توانند واپسین نیای مشترک همهٔ پرنده‌های کنونی و بازماندگان آن باشند
(همان نومرغان)
بر پایه تعریف چهارم، کهن‌بال یک Avialae به شمار می‌رود و نه عضوی از مرغان.
پیشنهادهای گوتیه از سوی بسیاری دانشمندان در رشته‌های دیرین‌شناسی و فرگشت پرندگان
مورد قبول واقع شدند، ولی تعاریف دقیق برای واژگان به کار برده شده در نوشته‌های
علمی که به این گروه از جانوران اشاره دارند همه یکی نیستند. بسیاری از پژوهشگران
Avialae را نیز با عنوان «پرنده» در جلوی نامشان خطاب قرار می‌دهند، اگرچه این کلاد
برای دربرگرفتن محتوای سنگواره‌ای سنتی مرغان پیشنهاد شده است.
بیشتر پژوهشگران Avialae را کلادی شاخه‌بنیان تعریف می‌کنند، اگرچه تعریف‌ها با هم
تفاوت دارند. بعضی نیز تعریفی چون «همهٔ ددپایانی که نزدیک‌تر به پرنده‌ها هستند تا
دینونیکوس» را ارائه داده‌اند.Avialae همچنین گاه به صورت کلادی ناریخت‌بنیان تعریف
می‌شود. گوتیه خود در سال ۲۰۰۱ بازتعریفی ارائه داد که بر پایه آن Avialae شامل
همهٔ دایناسورهایی می‌شود که دارای بال‌های پرداری بودند که برای پرواز جهشی از
آنها بهره می‌گرفتند، و همهٔ دیگر بازماندگانشان.
| از صفحات دیگر نیز دیدن نمایید | |
|
|
|
