| مقالات مفید پیچک: جوک و کاربرد و اجزای آن | |
|
|
|
جوک حکایتی کوتاه است که برای خنداندن دیگران گفته میشود.
تعریف
جوک عموماً یک پرسش، داستان کوتاه یا توصیف موقعیتی است که به قصد مفرح بودن تعریف میشود و برای رسیدن به این هدف از ابزارهایی مانند کنایه، ریشخند و بازی با کلمات استفاده میشود. شوخی دستی یا شوخی عملی با جوک تفاوت دارد: در شوخیهای عملی عنصر خنداننده عاملی فیزیکی است و در جوک، کلامی. به عنوان مثال ریختن نمک در ظرف شکر شوخی عملی محسوب میشود. [۲] جوک عموماً برای سرگرمی مخاطب گفته میشود و عکسالعمل مطلوب آن خنده است. اگر جوک خندهای در پی نداشته باشد، بیمزه، لوس یا خنک دانسته میشود. با این حال مانند اشکال دیگر کمدی، هجو، شوخی و ...جوک گفتن میتواند مقاصد دیگری را نیز دنبال کند.
اجزا
شوخیهای کلامی، به طور کلی، از سه بخش تشکیل شدهاند:
مقدمه
میانه
لُب مطلب
در مقدمه، زمینهٔ مناسب برای گفتن جوک آماده میشود. این زمینه انتظاراتی ایجاد میکند که قرار نیست برآورده شوند. میانه به صورت مکالمه است و لب مطلب (Punchline) در پایان میآید و خنده را در پی دارد.
قدمت
جوک دست کم از سال ۱۹۰۰ پیش از میلاد بخشی از فرهنگ بشر بوده است. براساس مطالعهای که دکتر پل مکدونالد از دانشگاه ولورهمپتون انجام داده، قدیمیترین جوک شناخته شده، متعلق به دوران سومریان است و از دستهٔ جوکهای باد معدهای است. اخیراً سندی به نام «دوستدار خنده» کشف شده است که با استناد به آن میتوان درکی از مفهوم جوک در دوران باستان به دست آورد. این کتاب که به زبان یونانی و احتمالاً در سدهٔ سوم یا چهارم پیش از میلاد به قلم هیروکلس و فیلاگریوس نوشته شده و مشتمل بر ۲۶۰ جوک است.
روانشناسی جوک
اینکه چرا میخندیم، موضوع مطالعات جدی دانشگاهی بودهاست از جمله:
امانوئل کانت در کتاب نقد داوری
هنری برگسون در کتاب خنده
زیگموند فروید در کتاب شوخیها و ارتباط آنها با ضمیر ناخودآگاه
آرتور کوستلر در کتاب عمل خلاقیت
ماروین مینسکی در کتاب جامعه ذهن
ادوارد دوبونو در کتاب طرزکار دستگاه ذهن
خنده
خنده واکنشی صدادار به احساس خوشحالی، یا لذت درونیست. عوامل متعددی نظیر شنیدن یک جوک یا مورد غلغلک قرار گرفتن میتواند باعث پیدایش خنده شود. خنده در رفتار انسان و بعضی از حیوانات دیده میشود. خنده جزوی از رفتار انسانی است که به وسیله مغز برای تنظیم احساسات تولید میشود، و بدین وسیله انسانها را در روابط اجتماعی کمک میکند. خنده در دید روانشناسی، نشانهای برای برقرار کردن رابطهای مثبت با دیگران است. خنده میتواند دارای گیرایش باشد و خنده یک نفر باعث پیدایش خنده در دیگران شود. این میتواند دلیل محبوبیت استفاده از صدای خنده در نمایشهای کمدی را توضیح دهد.
خنده از انقباض حنجره به وسیله اپیگلوت ایجاد میشود. مطالعه خنده و تاثیرات آن بر بدن را خندهشناسی میگویند.
نقش خنده در سلامت جسمانی
محققان میگویند افراد خندان به دلیل ترشح نوعی ماده شیمیایی در حال خنده، کسانی هستند که درد کمتری احساس میکنند.
خوشحالی
خوشحالی ، خرسندی و یا شادی یک حالت روانی است که در آن فرد احساس عشق لذت خوشبختی و یا شادی میکند.مسائل مختلفی هچون مسائل زیستی، روان شناختی و یا دینی برای تعریف و دلیل خرسندی آورده شدهاست. دانشمندان دریافتند که شادی و خوشحالی سبب تقویت سیستم دفاعی بدن و همچنین سیستم اعصاب انسان میشود.
تحقیقات نشان دادهاست شادی رابطهٔ مستقیمی با مسائلی همچون روابط و تعملات اجتماعی، وضعیت فرد از نظر داشتن شریک زندگی، کار، درآمد و حتی نزدیکی به انسانهای شاد دارد. فیلسوفان و متفکران مذهبی شادی را واژهای برای یکی زندگی خوب و یا موفق و نه صرفاً یک احساس تعریف میکنند.
پذ ایران
یک نظرسنجی که توسط موسسه گالوپ در سال ۲۰۱۳ انجام شده حاکی است که ایرانیان دومین مردم ناشاد در دنیا هستند.بنا به گزارش منتشر شده از این نظرسنجی، عراق نخستین کشور جهان در این فهرست است.بعد از عراق و ایران، کشورهای مصر، یونان و سوریه قرار دارند.
شوخی
شوخی یا مِزاح به تمایل اشخاص به ارائه تجربیات شخصی که موجب خنده و تفریح میگردد، میگویند. مردم در اکثر سنین مایل به انجام شوخی هستند و اکثریت آنها پس از شنیدن شوخی لبخند زده و خوشحال میشوند. نوع شوخی و مزاح بسته به موقعیت جغرافیایی، فرهنگ، آموزش و پرورش و تیزهوشی متفاوت است. برای مثال کودکان با مسائل کم اهمیتتر مثل دیدن خیمهشب بازی و یا دیدن کارتون خوشحال میشوند. اما در سنین بالاتر اینها دیگر برایشان خندهدار نمیباشد.
به توانایی درک یا بیان جنبههای طنزآمیز موقعیتها، شوخطبعی میگویند.
شوخی زننده
شوخیهای زننده یا شوخی خرکی یا شوخی تند به نوعی از شوخی گفته میشود که باعث عدمراحتی، خجالت یا رفتن آبروی فرد قربانی میشود معمولاً این نوع شوخیها بین دوستان خیلی نزدیک باب هست و گاهی باعث ناراحتی فرد قربانی میگردد.
طنز
طَنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصههای مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر میرسند، نشان میدهد و این خود مایه خنده میشود. هنر طنزپرداز، کشف و بیان هنرمندانه و زیباییشناختی عدم تناسب در این «متناسبات» است.
ریشهٔ واژه
طنز در لغت به معنای طعنه زدن است ولی معنای اصلی که در قبل به کار می رفته است به معنای تیغ جراهی می باشد.
معادل انگلیسی طنز satire است که از satira در لاتین گرفته شده که از ریشه satyros یونانی است. satira نام ظرفی پر از میوههای متنوع بود که به یکی از خدایان کشاورزی هدیه داده شده بود و به معنای واژگانی «غذای کامل» یا «آمیختهای از هرچیز» بود.
تفاوت طنز با هجو و کمدی
از اقسام هجو است اما تفاوت در این است که آن تندی و تیزی و صراحت هجو در طنز نیست. وانگهی در طنز معمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی مطرح است طنز کاستن از مقام و کیفیت کسی یا چیزی است به نحوی که باعث خنده و سرگرمی شود و گاهی در آن تحقیری باشد. بین طنز و کمدی هم البته فرق است. در کمدی معمولاً خنده به خاطر خنده مطرح است، اما در طنز خنده برای استهزاء است. بدین ترتیب طنز وسیله است نه هدف. در طنز کسی که مورد انتقاد قرار می گیرد ممکن است یک فرد خاص باشد یا یک تیپ یا یک طبقه یا ملّت و حتی یک نژاد. گاهی نویسنده قهرمان اثر را به سخره می گیرد، اما مراد او کسی یا کسانی بیرون از اثر ادبی است و بدین منظور حتی ممکن است از خود بدگوئی کند.
تعریف اصطلاح
در ادبیات طنز به نوع خاصی از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته میشود که اشتباهات یا جنبههای نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی و سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوهای خنده دار به چالش میکشد.
در تعریف طنز آمدهاست: «اثری ادبی که با استفاده از بذله، وارونه سازی، خشم و نقیضه، ضعفها و تعلیمات اجتماعی جوامع بشری را به نقد میکشد.»
دکتر جانسون طنز را این گونه معنی میکند: «شعری که در آن شرارت و حماقت سانسور شده باشد.»
به کار بردن کلمه طنز برای انتقادی که به صورت خنده آور و مضحک بیان شود در فارسی معاصر سابقه زیاد طولانی ندارد. هرچند که طنز در تاریخ بیهقی و دیگر دیگر آثار قدیم زبان فارسی به کار رفته، ولی استعمال وسیعی به معنای satire اروپایی نداشتهاست. در فارسی، عربی و ترکی کلمه واحدی که دقیقاً این معنی را در هر سه زبان برساند وجود نداشتهاست. سابقاً در فارسی هجو به کار میرفت که بیشتر جنبه انتقاد مستقیم و شخصی دارد و جنبه غیر مستقیم ساتیر را ندارد و اغلب آموزنده و اجتماعی هم نیست. در فارسی هزل را نیز به کار بردهاند که ضد جد است و بیشتر جنبه مزاح و مطایبه دارد.
ماهیت طنز
طنز تفکر برانگیز است و ماهیتی پیچیده و چند لایه دارد. گرچه طبیعتش بر خنده استوار است، اما خنده را تنها وسیلهای میانگارد برای نیل به هدفی برتر و آگاه کردن انسان به عمق رذالتها. گرچه در ظاهر میخنداند، اما در پس این خنده واقعیتی تلخ و وحشتناک وجود دارد که در عمق وجود، خنده را میخشکاند و انسان را به تفکر وا میدارد. به همین خاطر در باره طنز گفتهاند: «طنز یعنی گریه کردن قاه قاه، طنز یعنی خنده کردن آه آه.»در نتیجه طنز را میتوان مانند یک تیغ جراهی فرض نمود زیرا کار تیغ جراهی برش جایی به منظور بهبود ان می باشد.
طنز در ذات خود انسان را برمی آشوبد، بر تردیدهایش میافزاید و با آشکار ساختن جهان همچون پدیدهای دوگانه، چندگانه یا متناقض، انسانها را از یقین محروم میکند. جان درایدن در مقاله «هنر طنز» ظرافت طنز را به جدا کردن سر از بدن با حرکت تند و سریع شمشیر تشبیه میکند، طوری که دوباره در جای خود قرار گیرد.
طنز در ادبیات کلاسیک و مدرن جهان
در میان شاعران یونان و روم، شعرهای طنز آرخیلوخوس، هیپوناکس، آریستوفان، لوسیلیوس، هوراس و جوونال قدیمیترین نمونه هاست. در ادبیات قرون وسطای انگلیس از قصههای کنتربری اثر جفری چاسر و منظومه رویای پیرس شخم کار اثر ویلیام لاگلند میتوان نام برد. در دوران رنسانس رابله، سروانتس و لوییجی پولچی مشهور طنزپردازان هستند. آثار طنز ابتدا به صورت شعر بود و بعدها شیوههای روایی را هم در بر گرفت. امروزه در ادبیات جهان، مشهورترین طنزنویسان، نثرنویسانی چون سروانتس، رابله، ولتر، جوناتان سویفت، هنری فیلدینگ، جوزف آدیسون، ویلیام تکری، مارک تواین، جرج اورول، جوزف هلر، سینکلر لوئیس، جان چیور و آلدوس هاکسلی هستند.
طنز در ادبیات فارسی
در ادبیات کلاسیک فارسی، طنز در میان آثار نویسندگان دورههای مختلف به اشکال گوناگون وجود داشت. در صدر این افراد، عبید زاکانی پدر هنر طنز در ادبیات فارسی است.
| از صفحات دیگر نیز دیدن نمایید | |
|
|
|
