کبد به اعتقاد پزشکان، آخرین و معتبرترین دستگاه تصفیه بدن است؛ چرا که به هضم غذا کمک زیادی می کند و با ترشحات منحصر به خودش سم های موجود در غذا را تصفیه می کند. اما متاسفانه این روزها از هر۱۰ نفر، ۷ نفر به نوعی دچار اختلالات کبدی هستند. بنابراین حتما نباید دچار هپاتیت سیروز و یا کبد چرب باشید تا به فکر درمان بیفتید. در ادامه علائمی را ذکر می کنیم که می توانند نشان دهنده شروع اختلال کبدی باشند و یا پس از درگیری کبد بروز کنند؛ پس با دقت بخوانید.
به چه کبدی چرب می گویند؟
بیماری کبد چرب نوعی التهاب است که در اثر تجمع بیش از اندازه چربی در بافت کبد ایجاد می شود. کم کاری کبد یا تنبلی کبد، نام قدیمی کبد چرب است. کبد طبیعی حاوی حدود ۵ گرم چربی در ۱۰۰ گرم وزن خود می باشد. به حالتی که مقدار چربی بیش از ۵ درصد وزن کبد باشد، “کبد چرب” می گویند.
این بیماری معمولا علامتی ندارد و در بسیاری از مواقع به طور اتفاقی و پس از انجام سونوگرافی تشخیص داده می شود. منظور از کبد چرب، رسوب چرب ( عمدتا چربی های خنثی مانند تری گلیسیرید ) در کبد است که با مصرف الکل، بدون مصرف الکل و یا در حضور میزان بسیار جزئی از آن ایجاد می شود و به آن “Alcoholic Fatty Liver ” یا بیماری کبد چرب غیر الکلی گفته می شود.
کبد چگونه خود را درمان می کند؟
کبد قادر به بازسازی و ترمیم خود است. تنها با داشتن ۱۰ تا ۲۰ درصد کبد سالم، حفظ حیات امکان پذیر است، اما با خارج کردن کبد از بدن و یا از بین رفتن کامل آن، مرگ در عرض ۲۴ ساعت اتفاق می افتد. کبد برای اغلب اعمال متابولیکی بدن ضروری است و بیش از ۵۰۰ عمل مختلف انجام می دهد.
کارهای اصلی کبد عبارتند از متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی؛ ذخیره و فعال کردن ویتامین ها و مواد معدنی؛ تولید و دفع صفرا؛ تبدیل آمونیاک به اوره؛ متابولیسم استروئیدها و فعالیت به عنوان صافی و محافظ در برابر سیل مواد مضری که به خون سرازیر می شوند.
کبد چه کاری برای بدن دارد؟
کبد نقش بسیار پر اهمیتی در حفظ سلامت و طول عمر انسان بر عهده دارد و درواقع کارخانه ای عظیم است که انواع تغییرات را در مواد مغذی دریافتی بدن ایجاد و ترکیبات مواد مختلف خون را به نحو مناسب تنظیم می کند. بسیاری از مواد مغذی مانند ویتامین ها در کبد ذخیره می شوند و به هنگام نیاز، در اختیار بافت های بدن قرار می گیرند. همچنین مواد سمی نیز از طریق خون به کبد می رسند و در آنجا پس از جداسازی و خنثی سازی دوباره، وارد جریان خون می شوند تا در نهایت از بدن به صورت غیر فعال و به همراه ادرار دفع شوند.
بیماری های متعددی کبد را تحت تاثیر قرار می دهند که در بین آنها، برخی ریشه در تغذیه دارند. به عنوان مثال، ویروس هپاتیت A معمولا از راه غذا و آب آلوده به بدن فرد وارد می شود، خود را به کبد می رساند و این عضو را بیمار می کند. دیگر این که برخی از مسمومیت های ناشی از قارچ ها ( از قبیل سم افلاتوکسین مترشحه از قارچ آسپرژیلوس فلاووس ) می توانند حتی موجب از هم پاشیده شدن این عضو حیاتی بدن شوند.
بیماری کبد چرب درمان خاصی ندارد
داروی خاصی برای درمان کبد چرب وجود ندارد. برخی پزشکان برای بیمار ویتامین E تجویز می کنند ولی هنوز تاثیر این ویتامین در بیماران و این که نفعش از ضررش بیشتر باشد، ثابت نشده است، زیرا میزان دوز ویتامین E تجویز شده برای درمان کبد چرب بسیار بالاست و خطر سکته قلبی و تصلب شرایین را افزایش می دهد؛ بنابراین مصرف این ویتامین پیشنهاد نمی شود. مگر در موارد بسیار خاص که فرد پیشرفت کبدی زیادی داشته باشد و نمونه برداری مشکل مهمی را نشان دهد. در غیر این صورت، تجویز ویتامین E بیشتر از ۳ قرص در هفته و یک روز در میان پیشنهاد نمی شود. داروهای دیگری هم تجویز می شوند ولی هیچ کدام واقعا موثر نیستند. تنها عوامل موثر در درمان کبد چرب، ورزش و کاهش وزن هستند.
اگر چه علت اصلی بیماری کبد چرب مشخص نیست، ولی به نظر می رسد این بیماری ارتباط نزدیک با برخی بیماری های متابولیک دارد که از آن جمله چاقی، افزایش کلسترول و تری گلیسرید خون و دیابت را می توان نام برد. در درمان کبد چرب، کنترل بیماری های زمینه ای بسیار موثر هستند.
رژیم بیماران با کبد چرب
برای بیماران کبدی رژیم خاصی وجود ندارد و مهم کم کردن وزن است. یعنی اگر فردی مقدار زیادی هم روغن بخورد ولی طوری ورزش کند که همه آنها بسوزد مانعی ندارد، اما اگر غذای کمی بخورد ولی اصلا ورزش نکند و وزنش بالا برود برای کبد او مضر است. در این بیماری عامل مهم، کم کردن وزن و مراجعه به متخصص تغذیه است.
بیماران کبدی چه ورزش هایی باید انجام دهند؟
بیماران مبتلا باید ۲۰ دقیقه در روز ورزش کنند و یا یک روز در میان و به مدت یک ساعت به انجام فعالیت های ورزشی بپردازند. بیماران باید بدانند ورزش به صورت مداوم تاثیرگذار است، نه این که ۲ روز آن را انجام دهند و ۳ روز انجام ندهند. علاوه بر این لازم نیست این ۲۰ دقیقه یا یک ساعت مداوم باشد، بیمار می تواند ۲ تا ۱۰ دقیقه یا ۴ تا ۱۵ دقیقه ورزش کند.
این توصیه به خصوص برای افرادی است که به دلیل مشکلات اسکلتی عضلانی قادر به انجام ورزش طولانی نیستند. فرد باید سریع راه برود و یا از سربالای بالا برود تا به بدنش فشار بیاید، عرق کند، ضربان قلبش تند شود و به نفس نفس زدن بیفتد. چنین ورزش هایی هم وزن را پایین می آورند و هم کبد چرب را بهبود می بخشند.
علایم این بیماری چیست؟
خوبی یا شاید بدی کبد این است که گنجایش ذخیره آن بالاست. یعنی اگر حتی نصف کبد هم از بین برود، هیچ اتفاقی نمی افتد و فرد متوجه آن نمی شود. فقط از راه آزمایش می توان به وجود مشکل کبدی در افراد پی برد. در بیشتر مواقع فرد به دلایل دیگری آزمایش یا سونوگرافی انجام می دهد و پزشک متوجه کبد چرب می شود.
در بیشتر مواقع فرد به دلایل دیگری آزمایش یا سونوگرافی انجام می دهد و پزشک متوجه کبد چرب نیز می شود. در بسیاری از موارد وقتی علایم ظاهر می شوند که کبد کاملا از بین رفته است. شروع علایم معمولا زودتر از ۴۰ یا ۵۰ سالگی نیست، چرا که تقریبا ۲۰ تا ۳۰ سال طول می کشد کبد از بین برود. در این صورت شکم آب می آورد. در موارد شدیدتر فرد خونریزی گوارشی پیدا می کند و دچار اختلالات هوشیاری می شود.
مواد غذایی مفید برای کبد
غذاهای مفید برای کبد به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
۱- مواد غذایی که فرآیند سم زدایی و تصفیه ی کبد را افزایش می دهند.
۲- مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان که در طی فرآیند سم زدایی از کبد محافظت می کنند.
چه سنی و چه گروهی بیشتر در معرض خطر هستند؟
معمولا افراد خیلی چاق، دیابتی ها و افرادی که چربی خون بالا دارند و یا در خانواده شان سابقه ابتلا به نارسایی کبدی وجود دارد، بیشتر در معرض خطر هستند.
کبد چرب بیماری شایعی است که حدود ۳۰ درصد مردم به آن مبتلا هستند. بیماری ۲ تا ۳ درصد این افراد پیشرفت می کند و به سیروز کبدی تبدیل می شود. کبد چرب در هر سنی دیده می شود، به خصوص این که چاقی در میان کودکان هم شایع شده است؛ ولی معمولا در سنین ۳۰، ۴۰ تا ۵۰ سال و بیشتر در میان آقایان شیوع دارد.
برای کنترل کبد چرب چه باید کرد؟
به منظور کنترل این بیماری، مصرف محدود مواد نشاسته ای و کاهش مصرف کربوهیدرات ها توصیه می شود. مواد کربوهیدراتی به سرعت در بدن می سوزند و می توانند باعث ایجاد کبد چرب و در مواقعی به نارسایی کبد و مرگ منجر شوند. کاهش چربی مصرفی، به ویژه چربی های اشباع شده و جایگزینی آنها با چربی های غیر اشباع موجود در روغن زیتون و ماهی توصیه می شود.
– افزایش مقدار سبزی ها و میوه های خام و فیبرها
– استفاده از آب سبزیجات
– اجتناب از مصرف غذاهای سرخ شده و آماده و هر گونه مارگارین
– اجتناب از مواد لبنی شامل شیر، پنیر، خامه ، بستنی و ماست
– استفاده از محصولات سویا شیر و پنیر سویا برای جبران کلسیم شیر
– اجتناب از مصرف نوشابه ها
– نوشیدن ۲ لیتر یا ۸ لیوان آب در روز
غذاهای مفید برای بیماران کبدی
– سیر و پیاز
– انواع کلم (مانند کلم بروکلی، گل کلم، کلم قمری، کلم پیچ و کلم بروکسل)
– آب لیموترش و تازه در آب داغ
– چغندر
– میوه های غنی از آنتی اکسیدان
– آلو، کشمش، زغال اخته، شاتوت، توت فرنگی، تمشک، پرتقال، گریپ فروت سرخ، طالبی، سیب و گلابی
در طی فرآیند سم زدایی یا تصفیه کبد، تعداد زیادی رادیکال آزاد تولید می شود که برای سلامت کبد مضر هستند. آنتی اکسیدان ها از کبد در برابر آسیب رادیکال های آزاد، محافظت می کنند.
منبع: نشریه روز نو شماره یک
مجله خبری